بررسی نقش عوامل درون­ فردی و بدکارکردی­ های روانشناختی زنان در اعتیاد همسر: مطالعه ­ای کیفی

چکیده

هدف این پژوهش واکاوی کیفی نقش عوامل درون‌فردی و بدکارکردی‌های روان‌شناختی زنان در فرایند شکل‌گیری، تداوم و تشدید اعتیاد همسرانشان بود. این پژوهش یک مطالعه کیفی با رویکرد پدیدارشناسی تفسیری بود که بر مبنای مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته عمیق انجام شد. تعداد ۲۶ زن متأهل ساکن تهران که همسرانشان حداقل یک سال سابقه مصرف مواد مخدر داشتند به صورت نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. مصاحبه‌ها بین ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه به طول انجامید و پس از پیاده‌سازی، با روش تحلیل پدیدارشناسی تفسیری دیکلمن و همکاران تحلیل شدند. استخراج واحدهای معنایی، زیرمضامین و مضامین اصلی با استفاده از فرایندهای مستمر کدگذاری، مقایسه و ادغام داده‌ها صورت گرفت. اعتباربخشی داده‌ها با معیارهای گوبا و لینکولن انجام شد. تحلیل داده‌ها منجر به شناسایی ۹۸ واحد معنایی، ۱۶ زیرمضمون و سه مضمون اصلی شد. این مضامین عبارت بودند از: عوامل درون‌فردی شامل رگه‌های شخصیتی، رفتارهای مخرب، تسهیلگرهای عاطفی، بینش–دانش–آگاهی، باورهای غیرمنطقی و عوامل جمعیت‌شناختی؛ آسیب‌های شناختی–روان‌شناختی شامل اختلالات خلقی، اختلال‌های شناختی–رفتاری، نگرش‌های غیرواقع‌بینانه و طرحواره‌های ناکارآمد؛ و خلل در توانمندی‌های روان‌شناختی شامل تمایزیافتگی پایین، دلبستگی ناایمن، مشکلات تنظیم هیجان، ضعف تنظیم شناختی هیجان، سازگاری منفی و هم‌وابستگی. این ساختار نشان داد که مجموعه‌ای از ضعف‌های درون‌فردی، شناختی و هیجانی زنان می‌تواند نقش معناداری در سوگیری، تداوم و تشدید اعتیاد همسران ایفا کند. نتایج نشان می‌دهد که نقش زنان در اعتیاد همسر صرفاً محدود به واکنش نسبت به مصرف نیست، بلکه مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی، باورها، الگوهای هیجانی و مشکلات تنظیمی آنان می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم در گرایش همسر به مصرف مواد مؤثر باشد. این امر ضرورت توجه به مداخلات همزمان با تمرکز بر زنان و توانمندسازی روان‌شناختی آنان را در برنامه‌های پیشگیرانه و درمانی حوزه اعتیاد برجسته می‌کند.